Religion and State in Iran 1785-1906 : The Role of the Ulama in the Qajar Period

چون اجرای اوامر و نواهی شرع انور در جمیع امور اجتماعی و سیاسی از مقتضیات دین مبین اسلام است، لذا روابط رجال دین با مقامات دولتی و کشمشکی که میان آنان رفته برای تعیین سرنوشت جامعه و سیطره بر عقول و قلوب ملت همواره از مسائل مهم تاریخ ایران در دوره اسلام بوده است. با توجه به این مطلب راقم این سطور علی‌رغم کمی بضاعت و اندکی استطاعت در ایام تحصیل در دانشگاه کمبریج انگلستان به نوشتن کتاب حاضر دست زد. این کتاب تحقیقی است تفصیلی که پیرامون یکی از جالب‌ترین و مهم‌ترین مراحل کشمکش مزبور یعنی دورهٔ قاجار و مخالفت عدهٔ کثیری از مراجع دینی آن زمان با دستگاه استبدادی قاجاری نوشته شده است. این تحقیق که در وهلهٔ اول به عنوان پایان‌نامه رساله دکترا از دانشگاه کمبریج در سال ۱۹۶۵ میلادی به رشتهٔ تحریر درآمده بابرخی تعدیلات و تصحیحات در سال ۱۹۶۹ میلادی به زبان انگلیسی به وسیلهٔ دانشگاه کالیفرنیا انتشار یافت و اینک ترجمهٔ فارسی آن در دسترس خوانندگان فارسی زبان قرار می‌گیرد. برای هر ایران‌شناس خارجی باعث اعلی درجه افتخار است که تحقیقات او در زمینهٔ تاریخ و ادب و فرهنگ ایران به فارسی ترجمه شود و در خود ایران منتشر گردد. البته در ضمن هم باید اذعان کرد که به حکم «اهل البیت ادری بما فی البیت» مسلماً خوانندگان محترم ایرانی از خوانندگان خارجی به مراتب بهتر و بیشتر بر تاریخ و فرهنگ وطن خود مطلع‌اند و سهو خطاهایی که ممکن است بر نظر اروپایی پوشیده باشد کمتر احتمال می‌رود بر خواننده ایرانی نیز مخفی بماند.علاوه بر این، در عرض پنج شش سال که از انتشار اصل انگلیسی این کتاب می‌گذرد اسناد و کتابها و مقالات فراوانی دربارهٔ تاریخ قاجار انتشار یافته است که به علت ضیق وقت و کثرت مشاغل دیگر فرصت بررسی و استفاده از آنها دست نداده است.این است که نویسنده خود بر نقایص کتاب واقف است و از خوانندگان محترم ایرانی استدعا دارد که کاستی‌های کتاب را نادیده گرفته آن را از روی بزرگ‌منشی به عنوان ثمرهٔ علاقه وافر نویسنده به تاریخ و فرهنگ ملت نجیب و مسلمان ایران قبول کنند. کتاب حاضر کوششی است برای روشن ساختن جنبهٔ مهمی از تاریخ ایران دورهٔ قاجار که امیدواریم به اینوسیله خدمتی ولو کوچک به عالم ایرانشناسی کرده باشیم.در خاتمه بر خود واجب می‌دانم که مراتب امتنان و سپاسگزاری خود را به‌حضور فاضل دانشمند و مترجم زبردست جناب آقای ابوالقاسم سری که از روی کمال لطف زحمت و مشقت ترجمهٔ کتاب را محتمل شده‌اند ابراز نمایم، ایشان کتاب را با دقتی کامل و مهارتی تمام به فارسی برگردانیده‌اند و هر نقصی که ممکن است در آن مشاهده شود باید از مؤلف دانست نه از مترجم.